Osobowość chwiejna emocjonalnie: typy impulsywny i borderline. Przyczyny, objawy, leczenie

Osobowość chwiejna emocjonalnie to zaburzenie osobowości, które zostało oficjalnie sklasyfikowane jako choroba. Wyróżniamy dwa podstawowe typy takiej osobowości – typ impulsywny oraz typ z pogranicza, czyli borderline. Każdy z nich charakteryzuje się innymi objawami i wymaga innego leczenia.

Spis treści

1. Osobowość chwiejna emocjonalnie – przyczyny
2. Osobowość chwiejna emocjonalnie - diagnoza
3. Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ impulsywny
4. Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ borderline (osobowość pograniczna)
5. Osobowość chwiejna emocjonalnie – leczenie

Osobowość chwiejna emocjonalnie to jednostka chorobowa, która została scharakteryzowana przez psychiatrów i znalazła swoje miejsce w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod symbolem F60.3. Według kryteriów diagnostycznych dokonano podziału tego zaburzenia na dwa typy, którym przypisano różne symptomy.

W ogólnym ujęciu, osobowość chwiejna emocjonalnie jest zespołem zaburzeń charakteryzujących się co najmniej trzema z wymienionych objawów:

• skłonność do nagłego działania bez myślenia o konsekwencjach;
• skłonność do wchodzenia w kłótnie i spory z innymi, najczęściej wtedy, gdy powodem kłótni jest krytyka lub niepowodzenie;
• skłonność do wybuchów gniewu i agresji, brak kontroli nad swoim zachowaniem;
• brak cierpliwości, szybkie porzucanie rozpoczętych działań na skutek braku widocznych efektów;
• niestabilność emocjonalna, kapryśność (nie wiadomo, czego się spodziewać po zachowaniu takiej osoby).

Osobowość chwiejna emocjonalnie – przyczyny

Najczęściej pierwsze oznaki zaburzenia pojawiają się w późnym dzieciństwie lub okresie dojrzewania i zwykle utrzymują się przez całe życie. Przyczyn występowania osobowości chwiejnej emocjonalnie jest kilka.

• wpływ rodziny – chory mógł doświadczyć w przeszłości zaniedbania przez opiekunów, odczuł brak któregoś z członków rodziny, utracił poczucie bezpieczeństwa, mógł być wykorzystywany seksualnie lub stosowano wobec niego przemoc.
• czynnik biologiczny - na występowanie zaburzeń mogą mieć wpływ przebyte urazy mózgu lub głowy a nawet zachwiana równowaga hormonalna (mało serotoniny).
• czynnik genetyczny - zaburzenia mają związek z występowaniem podobnych zaburzeń u członków rodziny chorego.
• czynnik psychospołeczny – chory jest dychotomiczny w ocenie rzeczywistości, nie dopuszcza ocen pośrednich, co powoduje rozchwianie emocjonalne.

Osobowość chwiejna emocjonalnie - diagnoza

W celu rozpoznania zaburzeń, niezbędne jest przeprowadzenie wywiadu psychiatrycznego z pacjentem, a często też i z jego bliskimi. Wywiad bywa uzupełniany dodatkowymi badaniami psychologicznymi i badaniami neurologicznymi. Przy stawianiu diagnozy najistotniejsze jest odróżnienie zaburzeń osobowościowych od innych chorób psychicznych czy neurologicznych.

Dokonanie właściwej diagnozy i rozpoczęcie leczenia, wymaga uszczegółowienia zaburzenia i przyporządkowania go konkretnemu typowi – zgodnie z klasyfikacją ICD-10. Wyróżniamy dwa typy osobowości chwiejnej emocjonalnie: typ impulsywny (F60.30) oraz typ borderline (F60.31).

Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ impulsywny

To zaburzenie charakteryzujące działanie pod wpływem chwili, nieprzemyślane, nagłe i gwałtowne.

• Osoby o takiej osobowości nie kontrolują swojego zachowania i reagują impulsywnie np. na krytykę. Chorzy bardzo szybko się denerwują, łatwo ich wyprowadzić z równowagi. Często wybuchają gniewem. Rozdrażnione potrafią odpowiedzieć nawet agresją.
• Charakterystyczna dla tego typu osobowości jest nieprzemyślana reakcja. Osoba impulsywna nie przewiduje konsekwencji swoich zachowań, nie zastanawia się nad skutkami swoich wybuchów. Reaguje szybko, bez analizowania.
• W głowie takiej osoby walczy ze sobą mnóstwo myśli, na których nie może skupić. Pojawia się niepokój. Chory jest niestabilny emocjonalnie, miewa zmienne nastroje.
• Osoby chwiejne emocjonalnie w typie impulsywnym niemal ciągle odczuwają pewne napięcie. Wystarczy bodziec, by doszło do wybuchowej reakcji. W zachowaniu takich osób najwięcej jest agresji, która jest w ich przypadku sposobem na rozładowanie nadmiaru emocji. Chory często sam szuka powodu do kłótni, wszczyna awantury, wyżywa się na innych, a czasem także na sobie. Kipi z niego nienawiść w stosunku do całego otoczenia.
• Taka osoba nie potrafi przyjmować krytyki, ale też nie umie być cierpliwa. Jeśli nie widzi szybko efektów swojej pracy, zniechęca się a sytuacja staje się dla niej drażniąca.

Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ borderline (osobowość pograniczna)

Osobowość typu borderline charakteryzuje się ogromną niestabilnością w kontaktach międzyludzkich, w ustaleniu własnej tożsamości. Chory ma problemy z silnymi emocjami, które często bywają eskalowane. Można tu mówić o pewnym chaosie osobowościowym, a przede wszystkim o przesadzie, która charakteryzuje każde jego działanie i zachowania. Winnym wszelkich zachowań takiego człowieka jest frustracja i nieustanna sprzeczność, jaką odczuwa. By zdiagnozować osobowość pograniczną, wymagane jest stwierdzenie kilku z podanych niżej objawów.

• Człowiek nie jest pewny swojej tożsamości. Niskie poczucie wartości nie pozwala mu określić celów i preferencji, ma problem z identyfikacją seksualną, nie potrafi się ocenić. Nie zauważa sprzeczności, jakie sobą reprezentuje. Wszystko widzi w czarnych lub białych kolorach. Zwykle idzie to w parze z problemami w pracy – kariera zawodowa jest bardzo nietrwała, bo następuje szybkie zniechęcenie do podjętych działań.
• Chory obawia się porzucenia i samotności. Rozpaczliwie stara się ratować każdy swój związek nawet szantażem emocjonalnym (groźba samobójstwa czy okaleczenia). Jego emocjonalna chwiejność źle wpływa na utrzymanie zdrowej relacji z innymi. Związki są krótkotrwałe, ale intensywne - przez chorego zwykle widziane w skrajnych barwach.
• Człowiek z osobowością pograniczną odczuwa wewnętrzną pustkę, ma nastroje depresyjne. W jego życiu dominuje niezadowolenie i złość, ma pogorszone samopoczucie. Rządzą nim głównie negatywne emocje. Łatwo wpada w gniew i furię, nie kontroluje tych wybuchów.
• Chory zachowuje się impulsywnie w różnych dziedzinach życia – potrafi szybko trwonić pieniądze, interesują go ryzykowne zachowania seksualne, ryzykownie prowadzi samochód, często sięga po substancje psychoaktywne, okalecza się, miewa napady głodu, które obficie zaspokaja itd.
• Osoba typu borderline jest niestabilna emocjonalnie, łatwo popada w skrajne emocje, trudno przewidzieć, jak się zachowa w danej sytuacji, działa w afekcie. Cechuje ją zmienność nastrojów, także w relacjach z innymi.
• Chory miewa myśli paranoidalne, prześladowcze, urojenia, ataki paniki. Jest w ciągłym stresie, nie radzi sobie z lękiem, wmawia sobie wiele rzeczy, widzi zagrożenie, którego nie ma. Ma zaburzone funkcje poznawcze. Taka osoba nie umie się sama uspokoić, czuje się nierozumiana przez innych i boi się wykluczenia.
• Bywa, że człowiek z osobowością pograniczną cierpi na zaburzenia superego. Surowo się ocenia, wyznacza wysokie standardy swojego postępowania, dąży do ideału ale jednocześnie ma poczucie porażki w tych dążeniach. Łamiąc restrykcyjne zasady, które sobie ustalił, wpędza się w poczucie winy.

Zachowania typu borderline mogą towarzyszyć występowaniu innych zaburzeń psychicznych np. nerwicy, psychozy, anoreksji, bulimii, depresji, uzależnień, choroby afektywnej dwubiegunowej.

Co ciekawe, pograniczną osobowość chwiejną emocjonalnie częściej diagnozuje się u kobiet niż u mężczyzn. Im bardziej złożona osobowość i im więcej zaburzeń, tym leczenie dłuższe i bardziej zaawansowane.

Osobowość chwiejna emocjonalnie – leczenie

Najczęstszą metodą leczenia zaburzeń osobowości są długotrwałe psychoterapie np. psychodynamiczne czy terapie poznawczo-behawioralne. Najważniejsze na początkowym etapie leczenia jest zdobycie zaufania pacjenta i zaangażowanie go w proces leczenia. To daje szansę na wyleczenie.

Bardzo rzadko w leczeniu zaburzeń osobowościowych stosuje się środki farmakologiczne. Jeśli są one zalecane, to tylko w przypadku, gdy u chorego trzeba opanować objawy takie jak depresja czy lęk, które mogłyby przeszkadzać w terapii i wpłynąć na jej niepowodzenie.

Środki farmakologiczne częściej stosuje się w przypadku osobowości borderline, ale ze względu na skłonność chorych do uzależnień od leków psychoaktywnych, zwykle pomija się w ich leczeniu środki uspokajające – szczególnie te na bazie benzodiazepiny. Częściej chorym przepisuje się środki SSRI, leki przeciwpsychotyczne czy tzw. stabilizatory nastroju.

W przypadku osobowości pogranicznej, najskuteczniejszą formą psychoterapii jest terapia psychoanalityczna autorstwa Fonagy'ego i Batemana oraz terapia Kernberga. Badania naukowe udowodniły również, że szansę na wyleczenie z zaburzeń daje również terapia dialektyczno-behawioralna Marshy Linehan.