Rodzina dysfunkcyjna i patologiczna – czym się różnią?
Terminy "rodzina dysfunkcyjna" i "rodzina patologiczna" często stosowane są zamiennie. Oba te pojęcia mają jednak różny zakres definicyjny: każdą rodzinę patologiczną można nazwać dysfunkcyjną, ale nie każda rodzina dysfunkcyjna jest patologiczna. Sprawdź, jakie są różnice między dysfunkcją i patologią w rodzinie.
Spis treści
- Rodzina dysfunkcyjna – definicja
- Rodzina dysfunkcyjna – cechy
- Zachowania dysfunkcyjne w rodzinie
- Kiedy rodzina dysfunkcyjna staje się patologiczna?
O rodzinie dysfunkcyjnej mówimy wówczas, gdy relacje pomiędzy jej członkami są trwale zaburzone i rzutują na samopoczucie psychiczne oraz fizyczne zarówno rodziców, jak i dzieci. Jedną z odmian dysfunkcji jest patologia – określa się nią najpoważniejsze formy przemocy w rodzinie takie jak przemoc fizyczna, wykorzystywanie seksualne, alkoholizm, narkomania. O tym, czy daną rodzinę można uznać za patologiczną, decyduje skala zaburzeń w jej funkcjonowaniu.
Rodzina dysfunkcyjna – definicja
Rodzina dysfunkcyjna nie zaspokaja potrzeb emocjonalnych jej członków, nie zapewnia bezpieczeństwa ani właściwych warunków do prawidłowego rozwoju i wzrastania dzieci. Innymi słowy – nie spełnia istotnych funkcji z punktu widzenia zdrowia psychicznego samych członków rodziny oraz całego społeczeństwa.
Źródłem zaburzeń w takiej rodzinie są zakłócenia w relacjach między rodzicami, a także ich nieprawidłowe relacje z własnym „ja” (dotyczy to całego spektrum zaburzeń osobowości – od chorób psychicznych i nałogów, po niedojrzałość emocjonalną, przerost ambicji itd.). Zgodnie z koncepcją rodziny jako systemu, kiedy jeden jej element (matka, ojciec lub ich związek) jest dysfunkcyjny, konsekwencje dotykają wszystkich jej członków. Na przykład alkoholizm ojca negatywnie wpływa na relacje z matką, a te z kolei burzą poczucie bezpieczeństwa u dziecka i narażają je na długotrwały stres. W efekcie mały człowiek nie nabywa właściwych wzorców funkcjonowania w rodzinie i społeczeństwie, dręczy go stałe poczucie zagrożenia, czuje się gorszy, boi się angażować w głębsze relacje z innymi. Są to charakterystyczne objawy syndromu DDD – Dorosłego Dziecka z Rodziny Dysfunkcyjnej.
Rodzina dysfunkcyjna – cechy
Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej to:
- istnienie „tajemnicy rodzinnej” – wstydliwego problemu, który matka i ojciec chcą za wszelką cenę zataić i w tym celu przestrzegają dzieci, aby nikomu nic nie mówiły; dzieci, często same czując wstyd, rzadko komunikują, że w ich najbliższym otoczeniu jest coś nie tak;
- brak ustalonych ról i wzorców zachowań – wobec braku właściwej opieki rodzicielskiej matka często przejmuje rolę ojca, starsze rodzeństwo pełni w stosunku do młodszego rolę rodziców;
- brak prawdziwej komunikacji między członkami rodziny – wzajemne kontakty albo pełne są agresji i wrogości, albo są powierzchowne i stanowią milczącą zgodę na konflikt;
- rodzina nie stwarza warunków do rozwoju swoich członków, nie ma w niej miejsca na indywidualność, występuje rezygnacja z własnych potrzeb na rzecz utrzymania dotychczasowej sytuacji i dochowania tajemnicy rodzinnej;
- brak jest intymności i akceptacji dla odmiennych postaw i opinii;
- istnieje brak przyzwolenia na okazywanie uczuć czy słabości, członkowie zmuszeni są udawać, że wszystko jest w porządku.
Zachowania dysfunkcyjne w rodzinie
Zachowania dysfunkcyjne mają różny stopień nasilenia i szkodliwości. Można jednak uznać, że jeśli któreś z nich występuje w rodzinie stale lub często powraca, to mamy do czynienia z rodziną dysfunkcyjną. Do najczęstszych należy:
- choroba alkoholowa, narkomania lub inne uzależnienie ojca lub matki;
- przemoc domowa, w tym przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna, ekonomiczna (zarówno w stosunku do partnera, jak i dzieci);
- zbyt wygórowane wymagania matki i/lub ojca wobec dzieci i związana z tym nadmierna surowość oraz brak wyrozumiałości;
- nadużycia emocjonalne ze strony rodziców (szantażowanie dzieci, wykorzystywanie ich w konflikcie z partnerem, zmuszanie ich do stanięcia po którejś ze stron);
- chłód emocjonalny rodziców i brak zainteresowania potrzebami dzieci;
- nadmierna kontrola i nadopiekuńczość;
- narażanie dziecka na widok deprawujących zachowań, np. kradzieży, narkotyzowania się, nierządu.
Kiedy rodzina dysfunkcyjna staje się patologiczna?
Spośród podanych powyżej zachowań dysfunkcyjnych w rodzinie za najpoważniejsze uznaje się alkoholizm, narkomanię, przemoc domową oraz angażowanie dziecka lub zmuszanie go do przyglądania się aktom przemocy czy nierządu. Można uznać je jednocześnie za wyznaczniki rodziny patologicznej. Oznacza to, że każdą rodzinę patologiczną można nazwać dysfunkcyjną, ale nie każda rodzina dysfunkcyjna dotknięta jest problemem patologii. Na przykład w sytuacji, gdy rodzice czynią swoje dzieci zakładnikami własnego konfliktu, angażują je w spór, a przy tym nadmiernie je kontrolują – taką rodzinę można uznać za dysfunkcyjną, ale nie patologiczną. Warto pamiętać, że granice między tymi dwoma pojęciami nie są ostre i w każdej chwili dysfunkcja może przerodzić się w patologię
Porady eksperta
